Είδος: Θεωρητικά κείμενα
Γραφέας: Ματθαίος Τζιγάλας (;)
Χρονολόγηση: περ. 1800
Φύλλα: 80 φ.
Το χειρόγραφο υπ' αριθμόν 18 της συλλογής δεν περιέχει μουσικά μέλη αλλά θεωρητικά κείμενα περί της εκκλησιαστικής μουσικής. Είναι γραμμένο περί το έτος 1800, και στα 80 φύλλα του χαράχτηκαν γνωστές αλλά και σπανιότερες συγγραφές. Το πρώτο κείμενο του κώδικα επιγράφεται στον πρωτοψάλτη Κρήτης κατά τον ΙΖ' αιώνα Δημήτριο Ταμία και ακολουθούν άλλα με τη συνήθη αρχική λέξη «Ερμηνεία ... » υπό τα ονόματα του Ιωάννου Δαμασκηνού, Μανουήλ Χρυσάφου, Παχωμίου ιερομονάχου, Νικολάου Μαλαξού, κ.ά.
Αρχικά πρέπει να παρατηρηθεί ότι το πρώτο κείμενο το οποίο επιγράφεται στον Δημήτριο Ταμία δεν είχε επισημανθεί σ' αυτή την μορφή έως πρόσφατα. Είχα την τύχη να το ανακαλύψω τα τελευταία χρόνια για πρώτη φορά σε ακαταλογογράφητο κώδικα Αγιορείτικης μονής, σ' έναν άλλο της Βιβλιοθήκης Ψάχου και σ' έναν ακόμη στην Άνδρο, να δημοσιεύσω σύγκριση του κειμένου από τα τρία αυτά χειρόγραφα και να πιστοποιήσω ότι αυτό είναι αυτούσια παλαιότερη συγγραφή του Ιωάννου Πλουσιαδηνού από τον ΙΕ' αιώνα που κι αυτή προέρχεται από τις μεθόδους του Ιωάννου Κουκουζέλη (Εμμ. Στ. Γιαννόπουλου, Η άνθηση της ψαλτικής τέχνης στην Κρήτη (1566-1669), Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας-Μελέται 11, Αθήνα 2004). Τώρα φανερώθηκε και άλλο ένα χειρόγραφο που το περιέχει. Οι συγκρίσεις έδειξαν ότι τρία από τα τέσσερα παραπάνω χειρόγραφα (εκτός εκείνου της Άνδρου) είναι γραμμένα από τον ίδιο κωδικογράφο. Το ποιός είναι αυτός μπορεί ίσως να απαντηθεί από τη σημείωση που υπάρχει στον παρόντα κώδικα της Βιβλιοθήκης "Λίλιαν Βουδούρη" καθώς και στον Αγιορείτικο: «Κύριος Ματθαίος ο Τζιγάλας και πρωτονοτάριος αρχιεπισκοπής Κύπρου».
Ο κώδικας που εξετάζουμε εδώ, περιέχει επίσης συγκεντρωμένα γνωστά κείμενα για τη χρήση του τερερε, δηλαδή των κρατημάτων, στην ψαλμωδία, την συγγραφή του τελευταίου βυζαντινού μάστορα Μανουήλ Χρυσάφη, τον βίο του Ιωάννου Παπαδόπουλου του Κουκουζέλους, διάφορους εκκλησιαστικούς κανόνες για την ψαλμωδία και την ερμηνεία του Βαλσαμώνος σ' αυτούς, την γνωστή «εισαγωγή μουσικής κατ' ερωταπόκρισιν» του Κυρίλλου Μαρμαρηνού, μουσικά σχεδιαγράμματα, κ.ά. Με δυο λόγια, πρόκειται για μια προσπάθεια συγκέντρωσης σε έναν τόμο των βασικών θεωρητικών συγγραφών για την θεωρητική θεμελίωση της ψαλτικής και ασφαλώς για την διδασκαλία της.
Το γεγονός δεν είναι σπάνιο ιδιαίτερα από τον ΙΣΤ' αιώνα και εξής, έχει όμως την αναμφισβήτητη σπουδαιότητά του, καθώς αυτές οι συλλογές δεν ακολουθούσαν πάντα μια σχηματοποιημένη μορφή και δομή της ύλης, με συνέπεια να ενσωματώνονται ενίοτε στα χειρόγραφα και στοιχεία που παρουσιάζουν πρωτοτυπία, ή και μοναδικότητα. Ένα τέτοιο φαίνεται πως υπάρχει και στο φύλλο 79β του κώδικα, όπου ο γνωστός τροχός των ήχων παρουσιάζεται ως «ο κύκλος του Ιακώβου πρωτοψάλτου». Ο περίφημος και λόγιος αυτός πρωτοψάλτης που απεβίωσε το 1800 δεν μαρτυρείται από αλλού ως συντάκτης τέτοιων σχεδιαγραμμάτων, τα οποία ωστόσο θεωρείται δεδομένο ότι χρησιμοποιούσε στη διδασκαλία του.
(Εμμ. Γιαννόπουλος)
No comments:
Post a Comment